ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ
ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14
ΡΗΤΟΡΙΚΗ
14.1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Ο κανόνας των 10 αττικών ρητόρων (Αντιφών, Ανδροκίδης, Λυσίας, Ισαίος, Ισοκράτης, Υπερείδης, Λυκούργος, Αισχίνης, Δημοσθένης, Δείναρχος)
Η ρητορική είναι το αγαπημένο παιδί της σοφιστικής, ήκμασε την εποχή της αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου και 4ου αιώνα. Υπάρχουν 3 είδη ρητορικών λόγων: δικανικοί (στα δικαστήρια), επιδεικτικοί (πανηγυρικοί σε γιορτές, ή δημόσιες ταφές) και συμβουλευτικοί (πολιτικοί λόγοι). Αναπτύσσεται όμως παράλληλα η διδασκαλία της ρητορικής από ρητοροδιδάσκαλους σοφιστές σαν το Γοργία, τον Πρωταγόρα και τον Πρόδικο, που διδάσκουν επ’ αμοιβή γραμματική, ρητορική και μαθηματικά. Μερικά από τα θέματα που τους απασχολούν είναι οι επιδείξεις των διδασκάλων, οι ρητορικές ασκήσεις, η επιλογή του καιρού, οι τεχνικές επιρροής της ψυχολογίας του ακροατή. Βασικό στοιχείο της διδασκαλίας είναι η προετοιμασία του ρήτορα για την ενεργό συμμετοχή στα κοινά.
14.2 ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΝΤΕΧΝΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ
14.2.1 Κόραξ, Τεισίας
Ήδη από τον Όμηρο έχουμε δείγματα φυσικής-πρακτικής ρητορείας (ιδανικό σύνδεσης λόγων και έργων, π.χ. στο Νέστορα) αλλά και στον Ησίοδο ο ωραίος λόγος θεωρείται δώρο των Μουσών.
Η «έντεχνη» ρητορική, η τέχνη δηλαδή που περιλαμβάνει θεωρία και άσκηση ξεκινά από τους Σικελούς Κόρακα και Τεισία σε συνδυασμό με τις πολιτικές συνθήκες (πτώση της τυραννίδας στις Συρακούσες το 467 π.Χ.). Οι δύο άντρες ήταν οι πρώτοι που συνέταξαν ένα εγχειρίδιο ρητορικής, μια τέχνη ρητορική, όπου επεξεργάζονταν το δικανικό είδος λόγου και δίδασκαν το εικός (πιθανό, εύλογο), το φαινομενικά δηλαδή σωστό και όχι το αληθινό. Οι διάδικοι στην περίπτωση αυτή επιχειρηματολογούν όχι με βάση τα πραγματικά γεγονότα αλλά με βάση το πιθανό της μιας ή της άλλης περίπτωσης.
14.2.2 Γοργίας
Οι σοφιστές έδωσαν σημαντική ώθηση στη διάδοση της ρητορικής.. Η προσήλωση σε θέματα γλώσσας ήταν κεντρικό σημείο της σοφιστικής διδασκαλίας. Ο Πρωταγόρας καθιέρωσε τη διαλεκτική μέθοδο και έμεινε γνωστός για την ικανότητά του να καταστήσει το ασθενέστερο επιχείρημα ισχυρότερο. Ο Πρόδικος έστρεψε την προσοχή του στα συνώνυμα και τη διαφοροποίηση των εννοιών, ενώ ο Ιππίας στην τεχνική της απομνημόνευσης. Ο κατεξοχήν ρήτορας όμως ήταν ο Γοργίας, ο πρώτος που στράφηκε στον επιδεικτικό λόγο. Ήρθε στην Αθήνα το 427 π.Χ. ως πρεσβευτής των Λεοντίνων της Σικελίας. Έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στον καιρό, στην κατάλληλη δηλαδή χρονική στιγμή χρήσης του λόγου, και στο πρέπον, στην προσαρμογή του λόγου στον χαρακτήρα του ομιλητή. Διάσημος έγινε για τη φροντισμένη αισθητική του λόγου με τα περίτεχνα «γοργίεια σχήματα» που αποσκοπούσαν στον εντυπωσιασμό του ακροατή και για την πρόκληση παθών στους ακροατές μέσα από το ρυθμό και τη μελωδία. Μας έχουν σωθεί 2 επιδεικτικοί λόγοι του ακέραιοι, η Υπέρ Παλαμήδους απολογία και το Ελένης εγκώμιον (η Ελένη δεν μπορεί να κατηγορηθεί για τη φυγή της στην Τροία). Και οι δύο είναι ρητορικά γυμνάσματα με μυθολογικά θέματα. Κατά το Γοργία όσο πιο παράδοξο είναι το θέμα τόσο πιο κατάλληλο είναι για ρητορική επίδειξη, για να αποδείξει τη δύναμη του λόγου.
14.2.3 Αντιφών
480-411, ο κυριότερος εκπρόσωπος του δικανικού λόγου του 5ου αι. στην Αθήνα, υπήρξε λογογράφος και δάσκαλος της ρητορικής. Συμμετείχε ενεργά στο πραξικόπημα των 400 το 411, οπότε όταν αποκαταστάθηκε η δημοκρατία συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο. Υπεράσπισε τον εαυτό του με τον Περί μεταστάσεως, την καλύτερη κατά το Θουκυδίδη απολογία μέχρι τότε. Σώζονται 15 δικανικοί λόγοι για θέματα ανθρωποκτονιών, άρα «φονικοί» λόγοι. Οι 12 ανήκουν σε 3 τετραλογίες (η κατηγορία, η υπεράσπιση, η δευτερολογία του κατήγορου και η δευτερολογία του κατηγορούμενου σε μια φονική δίκη), ενώ οι υπόλοιποι 3 είναι ανεξάρτητοι. Προσπαθούσε να διατηρεί τις ισορροπίες των επιχειρημάτων κάθε πλευράς. Οι λόγοι του είναι παραδείγματα ενός απλού και έντονα αντιθετικού ύφους. Τον αποκαλούσαν «Νέστορα» για το γλυκύ του λόγο. Οι λόγοι του δείχνουν την τάση για ενδυνάμωση των αποδεικτικών επιχειρημάτων και συλλογισμών (αριστοτελικές «έντεχνες πίστεις») σε αντίθεση με τα εξωτερικά αποδεικτικά στοιχεία (αριστοτελικές «άτεχνες πίστεις»).
14.2.4 Ανδοκίδης
Δεν ήταν επαγγελματίας ρήτορας. Μέλος ολιγαρχικής «εταιρείας», κατηγορήθηκε για τη βεβήλωση των Ερμών και κατέδωσε τους συνενόχους του. Το αρνητικό κλίμα που δημιουργήθηκε τον οδήγησε στην εξορία. Προσπάθησε να επιστρέψει στην Αθήνα και εκφώνησε το Περί της εαυτού καθόδου. Επανήλθε με τη γενική αμνηστία το 403 αλλά πάλι κατηγορήθηκε για παράνομη συμμετοχή στα Ελευσίνεια Μυστήρια και εκφώνησε τον Περί των Μυστηρίων, οπότε αθωώθηκε. Με τον λόγο Περί της ειρήνης κάνει λογικές προτάσεις για σύναψη συμμαχίας με τη Σπάρτη, αλλά δεν πείθει και ξαναεξορίζεται. Οι λόγοι του έχουν περιορισμένη λογοτεχνική αξία, είναι δείγματα πρώιμης ρητορικής χωρίς επίδραση των ρητορικών σχημάτων της σοφιστικής και βρίσκονται σε έντονη αντίθεση με τους λόγους των Αντιφώντα και Γοργία.
14.3 Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ
14.3.1 Η στάση των φιλοσόφων και η θεωρητική θεμελίωση της ρητορικής
Η έντεχνη ρητορεία γίνεται βασικό λογοτεχνικό είδος τον 4ο αιώνα και οδηγείται σε αντιπαράθεση με τη φιλοσοφία για την αγωγή των νέων. Οι κυρίαρχες αντίπαλες φυσιογνωμίες ήταν ο Ισοκράτης (μαθητής του Γοργία και υποστηρικτής της ρητορικής στο κέντρο της εκπαιδευτικής δραστηριότητας) και ο Πλάτων (μαθητής του Σωκράτη και υποστηρικτής της φιλοσοφίας που αναζητά την αλήθεια σε αντίθεση με τη ρητορική που στηρίζεται στο πιθανό). Η αντιπαράθεση αυτή είναι κυρίαρχη στο διάλογο του Πλάτωνα Γοργίας, όπου η ρητορική χαρακτηρίζεται «κολακεία», επίσης «πειθούς δημιουργός» που δε λαμβάνει υπόψη της το δίκαιο και το άδικο. Η αντιπαράθεση φαίνεται επίσης και στο Φαίδρο του Πλάτωνα, όπου δεν απορρίπτεται κατηγορηματικά η ρητορική αλλά η σοφιστική της εκδοχή. Ο Πλάτων κατευθύνεται σε μια ψυχολογική κατεύθυνση της ρητορικής πάνω σε φιλοσοφική-διαλεκτική βάση. Ο Αριστοτέλης επηρεάστηκε από τις απόψεις του Πλάτωνα. Υπέβαλε τη ρητορική σε μια αυστηρή επιστημονική ανάλυση και απέρριψε την άποψη ότι ο ρήτορας πρέπει να είναι και φιλόσοφος. Στο έργο του Ρητορική συστηματοποιεί τις απόψεις του για τη ρητορική τέχνη. Τα θέματα που τον απασχολούν ήταν τα είδη του ρητορικού λόγου, τα αποδεικτικά μέσα, τα είδη του συλλογισμού και ζητήματα γλωσσικής διατύπωσης και διάρθρωσης. Το έργο δεν προοριζόταν για πρακτικό εγχειρίδιο σε αντίθεση με ένα άλλο ψευδεπίγραφο του Αριστοτέλη το Ρητορική προς Αλέξανδρον, που δίνει μια σαφή εικονα για τις μεθόδους και τα σχήματα που χρησιμοποιούσαν οι ρήτορες της εποχής.
14.3.2 Ισοκράτης
436-338 π.Χ., με αξιόλογη μόρφωση, μαθήτευσε κοντά στο Γοργία, αναγκάστηκε να εργασθεί ως λογογράφος γιατί η πατρική του περιουσία εξανεμίστηκε στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Σώζονται 6 δικανικοί λόγοι από την περίοδο πριν από την ίδρυση της σχολής του (390), όπου δίδασκε με ολοκληρωμένο τρόπο τη ρητορική με σκοπό την κατάκτηση του ωραίου ρητορικού λόγου και της υγιούς σκέψης και μακροπρόθεσμα της καλοκαγαθίας. Δίδασκε ανθρωπιστική παιδεία και τη διδασκαλία του την αποκαλούσε «φιλοσοφία», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είχε τις ίδιες απόψεις με τους φιλοσόφους της εποχής του. Υπερασπιζόταν την αξία μιας παραδοσιακής πρακτικής ηθικής προσαρμοσμένης στην εποχή του .Για τον Ισοκράτη η διαλεκτική του Σωκράτη έχει μόνο προπαιδευτική αξία. Η αναζήτηση της επιστήμης είναι αντίθετη της φύσης του ανθρώπου. Η παιδεία αποσκοπεί στην ορθή γνώση με την οποία μπορεί κανείς να πετύχει το βέλτιστο. Η ισοκρατική φιλοσοφία είναι ενταγμένη στο κοινωνικό σύνολο, δεν είναι θεωρητική αναζήτηση.
Ο τελειότερος λόγος του είναι ο Πανηγυρικός, πολιτικού περιεχομένου (εξύμνηση της Αθήνας και της ομόνοιας των Ελλήνων εναντίον των Περσών), με δύο μέρη, ένα επιδεικτικό και ένα συμβουλευτικό. Πολιτικό περιεχόμενο έχουν επίσης και ο Αρεοπαγιτικός (για εσωτερικά πολιτικά ζητήματα, προτροπή στους Αθηναίους να δώσουν περισσότερη εξουσία στον Άρειο Πάγο) και ο Περί ειρήνης (προτροπή για ένωση όλων των Ελλήνων και εγκατάλειψη της ιδέας για αναβίωση της Αθηναϊκής ηγεμονίας), επίσης ο Φίλιππος (ο ιδανικός ηγέτης για να ενώσει τους Έλληνες και να ηγηθεί σε εκστρατεία εναντίον των Περσών κατά τον Ισοκράτη). Στον Περί Αντιδόσεως ο Ισοκράτης ζητά τη δικαίωση του έργου του, υπερασπίζει το βίο του, ταυτίζει τη ρητορική του παιδεία με το πνεύμα της Αθήνας. Ο τελευταίος του λόγος, ο Παναθηναϊκός, έχει πολύ χαλαρή σύνθεση και αποτελεί ανακεφαλαίωση των ιδεών του. Άλλοι λόγοι του: Προς Νικοκλέα, Νικοκλής, Ευαγόρας (οι 3 προηγούμενοι αποτελούν μια ενότητα), Ελένης εγκώμιο, Βούσιρις (και τα δύο εγκώμια με μυθολογικά θέματα). Στον Κατά των σοφιστών θέτει τα όρια της παιδευτικής λειτουργίας.
Ο Ισοκράτης έδωσε βαρύτητα στη γλωσσική έκφραση, στο στρωτό λόγο, στη σαφήνεια. Θέλησε να συνδυάσει τη μορφή με το περιεχόμενο.
14.3.3 Λυσίας
445-περ. 380. Μέτοικος, από πλούσια οικογένεια μαθήτευσε κοντά στον Τεισία Ήταν λογογράφος και σπάνια εκφωνούσε ο ίδιος ως συνήγορος. Αυτοπροσώπως παρουσιάστηκε στο δικαστήριο μόνο στον Κατά Ερατοσθένους, ενός εκ των 30 τυράννων που θανάτωσε τον αδερφό του Πολέμωνα. Ο κυριότερος εκπρόσωπος του δικανικού λόγου, πολυγραφότατος (σώζονται 35 λόγοι του από τους 425 κατά την παράδοση). Έγραψε και επιδεικτικούς λόγους: Επιτάφιος για τους πεσόντες στον Κορινθιακό πόλεμο το 386 π.Χ., και Ολυμπικός, όπου ζητούσε τον τερματισμό των εμφυλίων διαμαχών μεταξύ των Ελλήνων. Διακρίθηκε για το λιτό, γεμάτο χάρη ύφος, τη σκιαγράφηση των ομιλητών αντίθετα από το πομπώδες, μεγαλοπρεπές ύφος του Ισοκράτη. Επίσης για την ηθοποιία του, δηλαδή για την προσαρμογή του λόγου του στην προσωπικότητα του ομιλητή έτσι ώστε να κερδίσει την εύνοια των ακροατών. Η δομή των λόγων του είναι ευδιάκριτη: προοίμιο (ενημέρωση για την υπόθεση και εξασφάλιση εύνοιας ακροατών-captatio benevolentiae), διήγηση (έκθεση περιστατικών), πίστη ή απόδειξη (αποδείξεις), επίλογος (ανακεφαλαίωση και τελευταία προσπάθεια για ευνοϊκή επίδραση στους ομιλητές).
14.3.4 Ισαίος
Δεν ήταν σπουδαίος ρήτορας. Πιο σημαντικές ήταν οι σχέσεις του με τους άλλους ρήτορες παρά το έργο του. Ήταν δάσκαλος του Δημοσθένη, δίδασκε τη ρητορική, ήταν μέτοικος και έγραψε δικανικούς λόγους (σώζονται 11 ολόκληροι και αποσπάσματα), ιδίως για το κληρονομικό δίκαιο. Προσεγγίζει το ύφος του Λυσία, με σαφή, καθαρό λόγο, αλλά δε διαθέτει τη χάρη και την απλότητα του ύφους εκείνου. Δεν έχει το ταλέντο να διεισδύει στην ψυχολογία των ομιλητών και των ακροατών του.
14.3.5 Δημοσθένης
384-322. Ο σημαντικότερος ρήτορας, έμεινε γνωστός ως «ο ρήτορας». Ενεπλάκη σε ιδιωτικές δίκες αμέσως μετά την ενηλικίωσή του εναντίον των επιτρόπων της περιουσίας του για κατάχρηση. Η ανάμειξη του Δημοσθένη σε δημόσιες δίκες ξεκινά το 355 με τους λόγους Κατ’ Ανδροτίωνος, Κατά Τιμοκράτους, Προς Λεπτίνην, που αφορούν στην εσωτερική πολιτική της Αθήνας. Η ενεργός ανάμειξη του Δημοσθένη στην πολιτική ξεκινά με τον Περί των συμμοριών (354-5), όπου προτείνει την αύξηση του αριθμού των πολιτών που έχουν υποχρέωση να συνεισφέρουν στην τριηραρχία. Ακολουθούν οι Υπέρ Μεγαλοπολιτών και Περί της Ροδίων ελευθερίας, ενώ αρχίζει να μη συμμερίζεται τη φιλειρηνική πολιτική του Εύβουλου. Ξεκινά τον αντιμακεδονικό αγώνα εναντίον του Φίλιππου του Β με τους Φιλιππικούς λόγους, τους Ολυνθιακούς, τον Περί των εν Χερρονήσω λόγο και τον Περί της παραπρεσβείας (εναντίον του Αισχίνη, πολιτικού αντιπάλου του). Στην αντίθετη παράταξη βρίσκεται ο Ισοκράτης, ενώ ο Δημοσθένης κατορθώνει να δημιουργήσει ένα αντιμακεδονικό μέτωπο που κατέληξε στη μάχη στη Χαιρώνεια το 338 π.Χ. με την ήττα των Αθηναίων και των συμμάχων τους. Ο Δημοσθένης τότε εκφώνησε τον Επιτάφιο για τους πεσόντες. Η ανασκόπηση του έργου γίνεται στον Περί του στεφάνου. Το κίνητρο των ενεργειών του είναι το συμφέρον και η τιμή της πόλης των Αθηνών. Η ρητορική τέχνη του Δημοσθένη θαυμάστηκε πολύ ήδη από την αρχαιότητα. Η βασική αρετή του η δεινότης (ορμητική δυναμικότητα και πειστική επιχειρηματολογία). Ο λόγος του παρομοιάστηκε με κεραυνό που πέφτει από ψηλά και κατακαίει τα επιχειρήματα των αντιπάλων. Κατά το Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα ο λόγος του Ισοκράτη οδηγεί σε ηρεμία ψυχής, ενώ του Δημοσθένη σε ανεξέλεγκτο ενθουσιασμό, σε διαδοχή παθών. Ως πολιτικός ο Δημοσθένης δεν αντιλήφθηκε τα μηνύματα του καιρού του και το τέλος της πόλης-κράτους σε αντίθεση με τον Ισοκράτη που, ως πιο διορατικός και οραματιστής, διείδε ότι η ένωση των Ελλήνων ήταν η μόνη προοπτική για το μέλλον. Ο Δημοσθένης όμως ήταν ρομαντικός και ο αγώνας του προκαλεί συγκίνηση και θαυμασμό, παρά το γεγονός ότι ήταν μάταιος.
14.3.6 Αισχίνης
Δεινός ρήτορας (389-314 π.Χ.) που φρόντιζε ιδιαίτερα τα νοήματά του. Πολιτικός αντίπαλος του Δημοσθένη, ακολούθησε φιλομακεδονική πολιτική. Οι συγκρούσεις των δύο ανδρών ήταν μνημειώδεις. Ο Δημοσθένης του επιτέθηκε για παραπρεσβεία (346) και αυτός απάντησε με τον Κατά Τιμάρχου. Δεύτερη επίθεση του Δημοσθένη με κατηγορία το 343, στην οποία απάντησε ο Αισχίνης με τον Περί της παραπρεσβείας. Η τελευταία αντιπαράθεση έλαβε χώρα το 330, όταν ο Αισχίνης στον Κατά Κτησιφώντος επιτίθεται στον Κτησιφώντα για την πρότασή του για απόδοση χρυσού στεφάνου στο Δημοσθένη, ο οποίος απάντησε με τον Περί του στεφάνου λόγο. Ο Δημοσθένης νίκησε και ο Αισχίνης κατέφυγε στη Ρόδο.
14.3.7 Υπερείδης
390-322 π.Χ. Μαθητής του Ισοκράτη (η επίδρασή του φανερή) και του Πλάτωνα κατά την παράδοση. Μέλος της αντιμακεδονικής παράταξης, συντάσσεται αρχικά με το Δημοσθένη ως το 324 που τον κατηγορεί στον Κατά Δημοσθένους για δωροδοκία. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι δύο άντρες συμφιλιώνονται και συνεχίζουν τον κοινό αγώνα. Από τους 52 λόγους του, σώζονται μόνο οι 6, όλοι αποσπασματικά εκτός από τον Υπέρ Ευξενίππου. Η ρητορική τέχνη του Υπερείδη δεν εκτιμήθηκε ιδιαίτερα στην αρχαιότητα. Δείχνει όμως πληρότητα στο λόγο του και παρομοιάστηκε με έναν πενταθλητή που είχε σημαντική συνολικά επίδοση στα αγωνίσματα αλλά σε κανένα ξεχωριστά εξαιρετική.
14.3.8 Λυκούργος
Ο μόνος Αττικός ρήτορας (394-320) που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά. Μαθήτευσε κοντά στον Ισοκράτη και τον Πλάτωνα. Σώζεται ακέραιος μόνο ο λόγος του Κατά Λεωκράτους από τους 15 γνωστούς λόγους του. Είχε αυστηρό και πατριωτικό ύφος στους λόγους του και έδινε την εντύπωση ενός σύγχρονου «εισαγγελέα», ενώ το επιμελημένο του ύφος δηλώνει επίδραση από τον Ισοκράτη. Εκτιμήθηκε κυρίως για το ευγενές του ήθος και τις μεγαλόφρονες ιδέες του και λιγότερο για το ύφος του.
14.3.9 Δείναρχος
Αντίπαλος του Δημοσθένη (360-περ. 290 π.Χ.). Εργάστηκε ως λογογράφος. Συνδέθηκε με τους Περιπατητικούς, κυρίως με το Δημήτριο το Φαληρέα, ενώ πέρασε 15 χρόνια στην εξορία. Σώζονται 3 λόγοι του: ο Κατά Δημοσθένους, ο Κατά Αριστογείτονος και ο Κατά Φιλοκλέους. Δεν υπήρξε μεγάλος ρήτορας. Μιμήθηκε άλλους ρήτορες, όπως το Λυσία, το Δημοσθένη, τον Υπερείδη. Δεν έχει ομοιομορφία στους λόγους του, ούτε δικό του προσωπικό ύφος. Μιμείται το Δημοσθένη αλλά δεν καταφέρνει να τον φτάσει, γι’ αυτό και οι αρχαίοι τον αποκαλούσαν «άγροικον Δημοσθένη» ή «κρίθινον Δημοσθένη».
Δραστηριότητες
Δραστηριότητα 1
Ο Ισοκράτης καταφέρεται κατά των φιλοσόφων που θεωρούσαν ότι μόνο αυτοί νομιμοποιούνται να μιλούν για δικαιοσύνη και σωφροσύνη και για τους τρόπους επίτευξής τους. Οι φιλόσοφοι όμως αναφέρονται στις έννοιες αυτές ως αφηρημένες έννοιες, ενώ ο ίδιος τις θεωρεί μέρος της πρακτικής του ηθικής. Μιλά για πρακτική δικαιοσύνη και σωφροσύνη, πρακτική καθημερινή ηθική και άρα πιο χρήσιμη για τους πολίτες και το κοινωνικό σύνολο.
Δραστηριότητα 2
Μέσα από τη γενίκευση και προς τις δυο κατευθύνσεις (ατημέλητη εμφάνιση, έργα του) υποδεικνύει τον εαυτό του (να εξετάζετε όσους πολιτεύονται...., πολλοί που μιλάνε...). Προβάλλει τις πράξεις του υπέρ του κοινωνικού συνόλου υποβαθμίζοντας τη σημασία των πράξεων που τον εκθέτουν ή απλώς δε συνάδουν με το πρότυπο του Αθηναίου πολίτη. Επιθυμία του να κερδίσει την εύνοια του ακροατηρίου. Είναι ανδρείος και όχι τεμπέλης ή δειλός, αργόσχολος, όπως οι θεωρούμενοι «καλοί» πολίτες. Πολύ έξυπνα αναζητά και τονίζει τις συνέπειες κάθε πράξης στο κοινωνικό σύνολο και όχι σε ατομικό επίπεδο, την ουσία κι όχι την επιφάνεια.
Δραστηριότητα 4
Πολιτικός βίος Δημοσθένη: Θυμίζει το παλαιό μεγαλείο, προσπαθεί να φιλοτιμήσει, να κινητοποιήσει τους Αθηναίους εναντίον του Φιλίππου προβάλλοντάς τον ακόμη και ως παράδειγμα. Απόψεις του: Η Αθήνα στην ιστορική της διαδρομή αγωνίστηκε και θυσίασε τα πάντα για την τιμή. Ο Φίλιππος τώρα το ίδιο κάνει αψηφώντας το κόστος για τη σωματική του υγεία. Άρα και ο ίδιος ο Δημοσθένης ως σύμβουλος της πόλης δεν μπορεί παρά να προτείνει στους Αθηναίους να πράξουν αντάξια της ιστορίας και του τωρινού τους αντιπάλου. Πάθος/ ευστοχία: Το πάθος τονίζεται μέσα από την αντίθεση. Οι Αθηναίοι από τη μια πλευρά και ο Φίλιππος με την απαράμιλλη αποφασιστικότητά του για ζωή με τιμή και δόξα. Εύστοχα λοιπόν αποφασίζει να ενθαρρύνει τους Αθηναίους να δώσουν κι αυτοί τα πάντα για τιμή και δόξα.
http://users.forthnet.gr/ath/jexi/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου