Πέμπτη 24 Ιουνίου 2010

ΕΛΠ 10 - Εξέλιξη και διάλεκτοι της ελληνικής γλώσσας

Τόμος Α, Κεφ. 4

Γλώσσα και αλλαγές στον προφορικό λόγο

Με τον γραπτό λόγο ο άνθρωπος περνούσε από την εφήμερη γνώση στην ενίσχυση της μνήμης στην ιστορία, στον πολιτισμό. Ο γραπτός λόγος είναι ένα σύστημα γραπτών σημείων με τον οποίον τα μέλη της ίδιας κοινότητας απεικονίζουν τον λόγο τους. Ο προφορικός λόγος, από γενιά σε γενιά μεταβάλλεται, αλλοιώνεται σε πολλά σημείο και τροποποιεί την δομή της γλώσσας.

Τα στοιχεία που αλλάζουν με την μακρόχρονη χρήση στην γλώσσα :

1. Φωνητικές αλλαγές – μεταβάλλεται η προφορά των φθόγγων

2. Φωνολογικές αλλαγές – οι λέξεις αποκτούν νέες ηχητικές μορφές (μόρον – μούρο, κηρίον – κερί)

3. Μορφολογικές μεταβολές – αλλαγές στη γραμματική μορφή των λέξεων (Ο πατήρ – του πατρός, ο πατέρας του πατέρα)

4. Συντακτικές τροποποιήσεις – αλλάζει ο τρόπος σύνδεσης των λέξεων (την πόλιν φυλλάτειν...)

5. Σημασιολογικές διαφορές – αλλάζει το νόημα (καλός = όμορφος – νε – ευγενικός)

6. Λεξιλογικές μεταβολές – χάνονται λέξεις, εμφανίζονται καινούργιες (κύλιξ – βροτός – πρίω)


Εξέλιξη της γραφής


Η διαμόρφωση της γραφής ακολουθεί 5 στάδια:

1. Εικονόγραμμα – Χαράγματα σε σπήλαια κ.λ.π. εικόνα που περικλείει διήγηση.

2. Ιδεογράμματα εννοιών – εικονογράμματα που εμφανίζονται στοιχισμένα και απαράλλακτα (Σουμ – Αιγ)

3. Τα ιδεογράμματα φθόγγων – αποκτούν φωνητική σημασία και χάνουν την εικονιστική, σύμβολα με καθορισμένη έννοια.

4. Συλλαβογράμματα – το γραμμικό σύμβολο ταυτίζεται με συλλαβές, εικονίζουν συνδυασμούς φθόγγων.

5. Γράμματα – κάθε σημείο αντιπροσωπεύει ένα φθόγγο του λόγου, φωνήεν –σύμφωνο.


Περίοδοι της ιστορίας της Ελληνικής γλώσσας


Βάσει γλωσσολογικού υλικού Βάσει ιστορικών περιόδων

15ος – 13ος Μυκηναϊκή Εποχή χαλκού – 26 – 11=Μινωική

8 – 3 Αρχαία .Ελληνική Ιστορική περίοδος

3 – 4μχ κοινή Γεωμετρική – αρχαϊκή – Κλασική

= 10-3 = αρχαία – ελληνική

5 – 11 Βυζαντινή Ελληνική – ρωμαϊκή = 3 – 4μχ = κοινή

12 – 18 Πρώιμη Ελληνική Βυζαντινή = 5 – 14 = βυζαντινή γλώσσα

19 – Σύγχρονη .Ελληνική Νεότερη εποχή = 15 – 18 = νεοελληνική

Σύγχρονη Εποχή = 19 = Νέα ελληνική


Οι αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι


Ανατολική ομάδα: ιωνική – αττική = Το μακρό – α τρέπεται σε – η, το κ αντί το π μπροστά από α , ο. Έχουμε αλλαγή του χρόνου του φωνήεντος (μακρόχρονο δίπλα σε βραχύ, λαός – ληός – λεώς) στη γενική ενικού ώ – έω στα πρωτόκλητα σε – ής, - ε αντί - ει στα συγκριτικά. ( ιστορίη – ιρός – ώρη – κάτημαι – οκοίος – έθνεα – χώρη – ξείνος)

Κεντρική: αρκαδοκυπριακή – αιολική = τ, δ, θ σε π, β, φ εμπρός από ε – η. τόνος από λήγουσα σε παραλήγουσα, ο αντί α, υ και ου αντί ω. Οι προθέσεις χάνουν το τελικό φωνήεν κατά – βαλλε, κατβαλλε.(πέτταρες – φηρ – κε – πεδα – φίλημι – φετταλός – μάτηρ – δαμος)

Δυτική: δωρική = διατηρείται το μακρό – α οι ρηματικές καταλήξεις – τι, - ντι. Καταλήξεις – μες αντί μεν, σω – ξα, (δίδωτι – λέγοντι – φαμα – ματηρ – πέρυτι – θιός – πλούτιος).


Οι διάλεκτοι στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία


Η διαλεκτική πολυμορφία κατά την κλασική εποχή αποτυπώνεται στην λογοτεχνία, καθώς κάθε λογοτεχνικό έργο, διαμορφώνεται και αναπτύσσεται στενά συνδεμένο με την Ελληνική διάλεκτο του φύλου που το γέννησε. Οι Ίωνες δημιουργούν (8ος) το Έπος – μερικά είδη λυρικής ποίησης (ελεγεία – επίγραμμα –ίαμβος), την Ιστοριογραφία (6ος). Οι Αιολείς (Μελική ποίηση), Δωριείς (7ος) – χορική ποίηση, Ειδύλλιο, Αττική – (5ος) δράμα, ρητορεία, φιλοσοφία. Ωστόσο οι διάλεκτοι, δεν αποδίδουν πιστά τον προφορικό λόγο, αλλά χρησίμευαν για να δώσουν στο έργο το ανάλογο χρώμα.

Η Αττική διάλεκτος διασώθηκε, λόγω της αθηναϊκής .συμμαχίας και της μεγάλης πνευματικής – εμπορικής – οικονομικής – δύναμης της αθηναϊκής δημοκρατίας. Η αττική υιοθετήθηκε εκ των Μακ-βασιλέων για τις διοικητικές ανάγκες, με συνέπεια με τις κατακτήσεις του Αλ. Διαδόθηκε στην επικράτεια του, ένθα λόγω επιδράσεων, προσμείξεων, και μεταβολών, διαμόρφωσε την Ελληνιστική Κοινή. Βασικό χαρακτηριστικό της γλωσσικής εξέλιξης της περιόδου, το ότι η Κοινή χρησιμοποιήθηκε και στον γραπτό λόγο. Δεν παρατηρείται ο διαχωρισμός σε προφορικές – γραπτές διαλέκτους. Βασικές πηγές της οι επιγραφές – λογοτεχνικά κείμενα – πάπυροι – αγία γραφή – συγγράμματα φιλολόγων – γραμματικών – λατινικές και ελληνικές επιγραφές.


Τα κύρια γνωρίσματα της κοινής


Όλα τα φωνήεντα γίνονται βραχύχρονα

Το – η προφέρεται – ι.

Όλοι οι δίφθογγοι προφέρονται το ίδιο (αι – ε, ει – ι, οι – ι, υι – ι).

Τα σύμφωνα: β, γ, δ, φ, θ, χ, προφέρονται όπως σήμερα.

Στην μορφολογία εξομαλύνεται η γραμματική: Χάνεται ο δυικός αριθμός, μειώνονται οι διαφορές στις καταλήξεις, τριτόκλιτα συμπίπτουν με πρωτόκλιτα, παραμερίζονται πολλοί ανώμαλοι τύποι, χάνεται η μέση φωνή, η ευκτική.

Στη σύνταξη, χάνεται η δοτική, η παρατακτική έκφραση αντικαθιστά την υποτακτική, παραλείπονται σύνδεσμοι.

Στο Λεξιλόγιο, εμφανίζονται νέες λέξεις, χάνονται άλλες, αλλάζουν σημασία, εισάγονται ξένες.

Από τον 1ον γραμματικοί λόγιοι, της Αλεξάνδρειας δίδασκαν μόνο την χρήση αρχαίων γραμματικών τύπων στη γραφή, ευελπιστώντας ότι με την χρήση της Αττικής, θα γράφονταν έργα σαν της κλασσικής παραδόσεως. Ο αττικισμός παρόλα την αντίδραση, χρωμάτισε τον θρησκευτικό λόγο.


Το αποτέλεσμα του Αττικισμού:


1. Στροφή των λόγιων προς ένα τεχνητό γραπτό ιδίωμα με πρότυπο την Αττική.

2. Επικράτηση της τάσεως στους μετέπειτα αιώνες και ο άκαμπτος αρχαϊσμός των βυζαντινών συγγραφέων.

3. Η χρήση των τόνων, δια την ορθή προφορά των λέξεων

4. Η διγλωσσία ως την εποχή μας


Τα μεσαιωνικά Ελληνικά


Το διάστημα των 11 αιώνων σιγά σιγά η Ελληνική με αργή και σταθερή πορεία, αχρήστευε πλήθος γνωρισμάτων της αρχαίας, και απέκτησε τα κυριότερα της Νεοελληνικής γνωρίσματα, για μεθοδολογικούς λόγους χωρίζεται σε 2 περιόδους:

α) την πρώιμη, 4 – 11ος που καλύπτει την κοινή προφορική γλώσσα του βυζαντινού Ελληνισμού,

β) την όψιμη,12 – 15ος, που καλύπτει τη διαμόρφωση και τις αρχές της Ελληνικής γλώσσας τους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες.

Α) επίσημη γλώσσα η λατινική, η οποία επιδρά επί των Ελληνικών, με εισαγωγή λέξεων δημοσίας ζωής και διοικήσεως (κάστρο, παλάτι, τίτλος), καθημερινής ζωής (το σπίτιον, μάστορας, πόρτα), ημερολόγιο, τοπωνύμια (φόρο – μπούργκο), εκκλησιαστικοί όροι (ράσο, κελί).

Παραγωγικές καταλήξεις (- άτος, - άριος, - άλιος)

Επί Ιουστινιανού, η ελληνική εισάγεται στην διοίκηση, και έπειτα από 3 αιώνες εξελληνίζεται πλήρως το κράτος.


Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των Μέσων Ελληνικών


Φωνητική: το - υ, - οι ταυτίζεται με το – ι, έχουμε συνίζηση του – ι , και του - ε με το επόμενο φωνήεν (καρδία – καρδιά). Πολλά συμφωνικά συμπλέγματα, διπλά σύμφωνα, απλοποιούνται(πενθερός – πεθθερός = πεθερός)

Μορφολογία: στα ονόματα, καταργείται η δοτική και χρησιμοποιείται πολύ η πρώτη κλίση.

Νέοι τύποι αντωνυμιών (εμείς – εμάς – μας).

Στα ρήματα χάνεται η χρονική αύξηση (αιχμαλωτίσθη – ηχμαλωτίσθη)

Χάνεται η ευκτική και η συζυγία-μι.

Σύνταξη: απλές παρατακτικές εκφράσεις, νέα μόρια (ας – να – με).

Λεξιλόγιο: νέες σημασίες σε αρχαίες λέξεις (άλογο), νέες λέξεις (καλοκαίρι), καταλήξεις( - ας, -σιμον, -ισσα, -εα)


Η όψιμος περίοδος, η διαμόρφωση της νεοελληνικής.


Το γράψιμο στα περισσότερα κείμενα, αποδίδει, φυσική, ζώσα ομιλία, στην οποία η σύνταξη και το λεξιλόγιο, ακολουθεί τον προφορικό λόγο. (Πτωχοπροδρομικά), αποτελούν την αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Εξάγονται 2 συμπεράσματα:

1) έχουν ήδη διαμορφωθεί τα κυριότερα χαρακτηριστικά της νεοελληνικής γλώσσας.

2) νέες λεκτικές διαφοροποιήσεις.


Γενικά χαρακτηριστικά της Νεοελληνικής


Φωνητική: νέοι δίφθογγοι (- άι, - όι), απλοποίηση συμφώνων, συνδέσμων (πτ – φτ, σθ – στ, σχ – σκ)

Μορφολογία: στο ρήμα, μόνο ενεστώτας αόριστος, μέλλοντας, παρακείμενος και υπερσυντέλικος με θα και έχω)

Στα ονόματα περιορίζεται η χρήση γενικής πληθυντικού, ο αόριστος αποκτά κατάληξη – ηκα

Λεξιλόγιο: Δανεικές λέξεις (φράγκικες – τουρκικές – Δυτικό – ευρωπαϊκές)

Διάλεκτος: Γλωσσική μορφή που χρησιμοποιείται από πληθυσμό μεγάλης γεωγραφικής περιοχής.

Ιδίωμα: γλωσσική μορφή με μικρές διαφοροποιήσεις από την κοινή, σε τοπική χρήση.

Από τον 19ον αιώνα αρχίζει η διαδικασία αντικατάστασης ξένων λέξεων, και η διαμάχη για την εθνική γλώσσα. Οι λόγιοι θεωρούν ανεπαρκή την προφορική, και πρεσβεύουν την επιστροφή σε αρχαϊκότερες μορφές, σε αντίθεσιν με άλλους , οι οποίοι πίστευαν στην λαϊκή, δημιουργώντας το γλωσσικό ζήτημα.

Δεν υπάρχουν σχόλια: